Pojęcia z obszaru nauk biologicznych można spotkać również poza szkolnymi podręcznikami i opracowaniami naukowców. W społeczeństwie rośnie świadomość, jak ważna jest ekologia i środowisko, a terminy takie jak „nisza ekologiczna” stają się obecne w rozważaniach dotyczących przyszłości planety i zamieszkujących ją gatunków. Każdy z nich ma swoje miejsce w ekosystemie, a ich prawidłowe funkcjonowanie wymaga zaistnienia określonych warunków biotycznych (związanych z innymi organizmami żywymi) i abiotycznych (czyli nieożywionych). Właśnie tego rodzaju zagadnienia obejmuje pojęcie niszy ekologicznej. Jego znajomość jest istotna w kontekście dyskusji o działaniach człowieka i zmianach klimatycznych. Ich destrukcyjny charakter sprawia, że organizmy coraz częściej nie mogą funkcjonować w znanym dotychczas środowisku, zapewniającym im odpowiednie warunki do życia.

Historyczne sposoby rozumienia niszy ekologicznej

Pojęcie niszy ekologicznej po raz pierwszy pojawiło się na początku XX wieku. Na przestrzeni lat ulegało zmianom, a kolejni badacze akcentowali odmienne aspekty funkcjonowania organizmów w otaczającym je środowisku. Wszystkie te rozważania były jednak niezbędne, by stworzyć obecną definicję i prowadzić dalsze badania.

Nisza ekologiczna według Josepha Grinnella

Botanik Joseph Grinnell po raz pierwszy użył tego terminu w 1904 roku i konstruując swoją definicję skupił się na cechach gatunków zamieszkujących dany obszar. Niszę ekologiczną postrzegał przede wszystkim jako zakres abiotycznych czynników (nasłonecznienie, temperatura, wilgotność, stężenie tlenu), które pozwalają organizmom na życie, rozwój i rozmnażanie.

Nisza ekologiczna według Charlesa S. Eltona

Odmienne spojrzenie na to, czym jest nisza ekologiczna, przynosi definicja Charlesa S. Eltona. Podkreślał on role różnych gatunków w ekosystemach, w których żyją. Nisza to według niego miejsce gatunku w środowisku biotycznym określane poprzez relacje pomiędzy nim a innymi organizmami. O ile więc ujęcie Grinnella można by określić jako gatunek-środowisko, tak Elton skoncentrował się na relacji gatunek-gatunek.

Nisza ekologiczna według G. Evelyna Hutchinsona

Opisując nisze ekologiczne, George Evelyn Hutchinson korzystał z dwóch wcześniejszych koncepcji opracowanych przez Grinnella i Eltona. W jego ujęciu istotne są zarówno czynniki biotyczne, jak i abiotyczne, a szczególnie znaczenie zyskuje konkurencja między gatunkami. Nisza ekologiczna to według Hutchinsona wielowymiarowa (n-wymiarowa) przestrzeń, wyznaczona przez wszystkie czynniki i zasoby środowiska.

Współczesna definicja niszy ekologicznej

Najbardziej zwięzłą definicję, czym jest nisza ekologiczna, możemy znaleźć na przykład w Encyklopedii PWN – została ona określona jako związek populacji ze środowiskiem. W bardziej rozbudowanych współczesnych opisach zwraca się uwagę na szeroki zakres pojęcia, obejmującego zarówno warunki środowiska, jak również jego zasoby oraz zależności pomiędzy organizmami. Z pewnością nisza ekologiczna to termin bardziej pojemny niż siedlisko (miejsce zamieszkania) czy biotop (nieożywiona część środowiska), z którymi bywa mylona. Koncepcja n-wymiarowych nisz według Hutchinsona przyczyniła się do rozwoju współczesnych matematycznych modeli ekosystemów, a prowadzone obecnie badania koncentrują się na prognozowaniu zmian w ich strukturach.

Nisza ekologiczna na przykładach

Definiując nisze ekologiczne, skupiamy się na potencjalnie najlepszych warunkach, zapewniających rozwój organizmom. Jednak nie żyją one w środowisku samotnie; wszystkie gatunki żyjące na danym terenie łączą skomplikowane zależności, a ich potrzeby mogą być do siebie podobne. Dlatego oprócz niszy podstawowej (potencjalnej) wyróżnia się również zawężoną niszę realizowaną, której można przypisać kilka najważniejszych cech. Żeby dobrze zrozumieć, jak teoretyczne pojęcie nisz ekologicznych funkcjonuje w otaczającym nas świecie, warto przyjrzeć się kilku przykładom. Jakie gatunki i ich nisze łatwo zapamiętać? Takie, które spotykamy na co dzień:

• Bocian biały – realizację jego potrzeb zapewnia życie na podmokłych łąkach i polach, na których może odżywiać się gryzoniami i płazami. Gatunek potrzebuje miejsca do budowania gniazd oraz odpowiednich materiałów, a także partnera do rozrodu. Do podstawowych zasobów należą również tlen w powietrzu potrzebny do oddychania czy woda do picia.
• Kret – jego niszę ekologiczną tworzy nora, w której żyje, warunki w niej panujące zależne od odpowiednio wilgotnej i spoistej gleby, temperatury oraz ograniczonej ilości światła słonecznego. Źródło pożywienia gatunku stanowią pędraki i dżdżownice.
• Dąb szypułkowy – nisze ekologiczne określa się również w przypadku roślin, często bywają wówczas szersze. Dęby występują w strefie klimatu umiarkowanego, rosną na równinach, w dolinach oraz w sąsiedztwie cieków wodnych. Pojawiają się w sąsiedztwie różnych gatunków drzew tworząc lasy mieszane. Wymagają odpowiedniego nasłonecznienia oraz żyznych gleb o obojętnym odczynie pH.