Wszyscy trafiamy czasem na niepokojące wyimki z raportów WHO oraz innych organizacji zajmujących się naszym zdrowiem, mówiące o skutkach niedostatecznej dbałości o czystość powietrza. Wiemy także, że w Polsce daleko do zadowalającej jakości powietrza, zwłaszcza w miesiącach zimowych – w ochronie środowiska i nas samych nie pomagają piece na węgiel, spalanie odpadów, spaliny samochodowe czy dym papierosowy. Trochę się tym przejmujemy, a trochę bagatelizujemy ich wpływ na nasze zdrowie. Nie zdajemy sobie jednak sprawy z tego, że w powietrzu na co dzień spotykamy substancję, która powoli nas zabija: benzopiren.

Co to jest benzopiren?

Benzopiren należy do grupy wielopierścieniowych węglowodorów aromatycznych, jest związkiem chemicznym niewidocznym gołym okiem. Występuje podczas niecałkowitego spalania substancji – w dymie, także w dymie papierosowym, smogu, towarzyszy spalaniu węgla, zawierają go unoszące się w powietrzu zanieczyszczenia. Określany mianem „cichego zabójcy”, benzopiren to substancja silnie rakotwórcza i szkodliwa dla ludzi i zwierząt.

Benzo(a)piren a benzo(e)piren

Wyróżniamy dwa typy benzopirenów – związek ten powstaje bowiem z połączenia pięciu pierścieni benzenu i w zależności od miejsca przyłączenia pierścienia piątego, mamy albo benzo(a)piren, albo benzo(e)piren. Benzopireny należą do węglowodorów aromatycznych i mają postać ciała stałego (sam benzen zaś ma postać łatwopalnej cieczy) – te mikrocząsteczki właśnie są składnikiem znanych nam zanieczyszczeń powietrza. O wiele bardziej od składu chemicznego benzopirenów powinno nas jednak interesować ich negatywne działanie na zdrowie człowieka.

Skąd się bierze benzopiren?

Jak już wiemy, benzopiren powstaje wskutek niecałkowitego spalania, a więc jest obecny w dymie. Jest również jednym ze składników smogu. Węglowodory aromatyczne, takie jak benzopireny, piren, antracen czy naftalen, trafiają do naszego organizmu głównie wraz z wdychanym tlenem. Utrzymują się w powietrzu jako pyły zawieszone, ponadto ich coraz wyższe stężenie spotykamy w glebie, a więc także w żywności. Skąd się biorą?

• Smog – słyszymy o nim zewsząd – to bolączka wielu miast. W okresie zimowym problem nasila się najbardziej z powodu pieców opalanych węglem oraz odpadami, także plastikowymi.
• Zanieczyszczenia pochodzące ze spalin samochodowych to kolejne miejsce dla pirenu, benzo(a)pirenu, benzo(e)pirenu i innych szkodliwych związków, o których wolelibyśmy nie słyszeć.
• Dym papierosowy również stanowi źródło emisji benzopirenu.
• Tak niewinne z pozoru zajęcie jak grillowanie także zwiększa stężenie benzopirenów w powietrzu.
• Szkodliwe węglowodory pojawiają się oczywiście na większą skalę przy udziale przemysłu czy energetyki, niekiedy z konieczności, jednak często w o wiele większej ilości niż trzeba.
• Źródłem benzopirenu mogą być również przetwarzane w wysokiej temperaturze artykuły spożywcze, takie jak smażone czy pieczone mięso, oraz zboża uprawiane na skażonej glebie.

Benzopiren w Polsce

Przestarzałe systemy grzewcze – piece i kotły – a także niewłaściwie produkty opałowe to główna przyczyna tego, że polskie powietrze jest w fatalnym stanie. To właśnie tzw. niska emisja sprawia, że Polska boryka się z obecnością benzopirenu w środowisku i pod tym względem znajduje się niestety w europejskiej czołówce: stężenie sięga nawet 600% (!) normy. Pyły zawieszone są bolączką przede wszystkim Śląska, ale badania pokazują, że problem ma o wiele większy zasięg. Wśród miast Polski, w których benzopiren występuje w alarmującym stężeniu, znajdują się m.in.: Opoczno, Nowa Ruda, Tomaszów Mazowiecki, Rybnik, Nowy Targ, Sucha Beskidzka.

Jak benzopiren wpływa na zdrowie?

Nawet krótkotrwałe narażenie na kontakt z nim może u wrażliwych osób powodować podrażnienia oczu, zmiany skórne czy pogarszać ogólne samopoczucie, a po długim czasie możemy narazić się nawet na zachorowanie raka. Jaki wpływ na nasz organizm ma ten groźny związek – benzo(a)piren?

Najbardziej alarmujące jest to, że benzo(a)piren uznano za główny kancerogen w przypadku ludzi – jego rakotwórcze właściwości w połączeniu z łatwością, z jaką dostaje się do naszych płuc w zanieczyszczonych cząstkach unoszących się w powietrzu, stają się zabójcze. Zachorowania na raka są najpoważniejszym zagrożeniem dla naszego zdrowia, ale nie jedynym… Na co negatywnie wpływa ten związek?

• Wątroba.
• Nadnercza.
• Układ krwionośny.
• Odporność.
• Skóra.
• Oczy.
• Upośledzenie płodności.
• Natężenie alergii.

Wszystkie te konsekwencje grożące nam ze strony benzopirenu sprawiają, że z powodu zanieczyszczonego powietrza w Polsce przedwcześnie umierają dziesiątki tysięcy osób.

Benzopiren – jak się przed nim chronić?

Czy możemy zrobić coś, żeby zahamować ten proces wyniszczania naszych organizmów? Na działalność wielkich firm przemysłowych nie mamy wpływu, ale jest wiele rzeczy w codziennym życiu, które mogą bardzo poprawić sytuację i zmniejszyć zanieczyszczenie powietrza i gleby.

• Inwestycja w ekologiczny system grzewczy, np. w pompy ciepła zasilane panelami słonecznymi. Fotowoltaika staje się coraz popularniejsza i niemal każdy ma już do niej dostęp.
• Rzucenie palenia – eliminacja dymu papierosowego z naszego otoczenia.
• Stosowanie urządzeń z filtrami HEPA do oczyszczania powietrza.
• Zmniejszenie spożycia smażonych i grillowanych potraw, zwłaszcza mięsa.
• Rezygnacja z jazdy samochodem zawsze, gdy to możliwe, lub zakup samochodu z systemem bezspalinowym.
• Więcej roślin w naszym otoczeniu! To naturalne oczyszczacze powietrza.